Έλλη Παπαδημητρίου, Ψυχολόγος, Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια – Αναλύτρια Ομάδας, Ζεύγους & Οικογένειας
Μια οικεία εικόνα με την οποία έρχεται αντιμέτωπος ο θεραπευτής ζεύγους στη συνεδρία με ένα ζευγάρι μοιάζει με αυτή της καταιγίδας: στην αρχή το τοπίο είναι ήρεμο αλλά τα μαύρα σύννεφα δεν αργούν να φανούν. Με αφορμή ένα σχόλιο, ένα βλέμμα του ενός συντρόφου στον άλλο η ατμόσφαιρα αλλάζει. Η ηρεμία, η διαλλακτικότητα και τα καλά στοιχεία της σχέσης που το ζευγάρι φέρνει στην αρχή μιας συνεδρίας εξανεμίζονται. Εισέρχονται σε μια σύγκρουση, οικεία και για τους δύο, για να καταλήξουν στο απόλυτο αδιέξοδο, μπροστά σε έναν γόρδιο δεσμό που δεν μπορούν να λύσουν ούτε να κόψουν, εκφράζοντάς το προς τον θεραπευτή με τις γενικόλογες φράσεις «όπως βλέπετε κι εσείς δεν υπάρχει επικοινωνία μεταξύ μας», «δεν ταιριάζουμε, άλλα λέω εγώ άλλα καταλαβαίνει ο άλλος».
Ο γάμος είναι μία από τις πιο εντυπωσιακές σχέσεις που μπορεί κανείς να ερευνήσει αν θέλει να μάθει για την οικογένεια. Μέσα σ’ αυτήν αποκτά εμπειρίες, ικανοποιήσεις, ματαιώσεις κι απογοητεύσεις. Το άτομο, όμως, δεν έχει μόνο μία οικογένεια αλλά πολλές. Έχει την οικογένεια της παιδικής του ηλικίας, την οικογένεια της εφηβείας του, την οικογένεια που δημιουργεί με το γάμο και την οικογένεια της γεροντικής ηλικίας. Σε κάθε μια απ’ αυτές τις φάσεις το άτομο χρειάζεται να προσαρμοσθεί ανάλογα. Να χάσει και να κερδίσει, κι όταν λέμε «χάσει» εννοούμε να αποχωριστεί. Και κάθε αποχωρισμός είναι επώδυνος εάν το άτομο δεν έχει προετοιμαστεί εσωτερικά για κάτι τέτοιο. Αυτή η διαδικασία πένθους που πρέπει να γίνει και παρουσιάζεται συνεχώς στις σχέσεις των ζευγαριών όταν ανακαλύψουν τη δυσκολία του γάμου, ότι, δηλαδή, ο γάμος δεν είναι ο χώρος που θα ικανοποιηθούν όλες οι ανάγκες τους. Ανακαλύπτουν ότι δεν υπάρχει κήπος της Εδέμ και πρέπει ν’ αποχαιρετήσουν την επιθυμία ότι θα καλυφθούν και θα γιατρευτούν τα τραύματά τους.
Κι όμως η μυθολογία του πολιτισμού μας παρουσιάζει το γάμο μαζί με την ανάληψη του γονεϊκού ρόλου, του οποίου ο γάμος υπήρξε ανέκαθεν συμβολικός προάγγελος, ως την κατεξοχήν εύκολη μετάβαση η οποία, μάλιστα, οδηγεί στην πιο ευχάριστη περίοδο της ζωής. Οι μύθοι που συντηρεί η κοινωνία μας για το γάμο μπορεί κάλλιστα να συμβάλλουν σε αυτή τη δυσκολία. Ο γάμος, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη τελετή μετάβασης, θεωρείται η λύση στο πρόβλημα της μοναξιάς και της ταραχής, το τέλος του παραμυθιού στο οποίο «ζήσαμε εμείς καλά κι αυτοί καλύτερα».
Αναμφισβήτητα ο γάμος αλλάζει τη σχέση του ζευγαριού – από ιδιωτικό παιχνίδι για δύο τη μετατρέπει σε μια επίσημη σύνδεση δύο οικογενειών. Διάφορα ζητήματα που υπάρχουν στη σχέση του καθενός από τους δύο συντρόφους με την οικογένειά του και τα οποία δεν έχει επιλύσει θα λειτουργήσουν ως συντελεστές στη γαμήλια επιλογή και είναι πολύ πιθανό να παρεισφρήσουν εγκαθιδρύοντας μια γαμήλια σχέση που πραγματοποιείται μέσα στο πλαίσιο των ευρύτερων οικογενειών. Βέβαια ο γάμος θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι συμπληρωματικότητα, είναι σαν να είναι συμπληρωματικοί ο ένας για τον άλλο και όμως αυτή η αμοιβαία εμπλοκή μπορεί να γίνει τόσο σημαντική όσο και καταστροφική. Το ζευγάρι κατά κόρον αποτελεί ένα δοχείο προβολών ο ένας στον άλλον, συνεχώς ζητά, προβάλει, επιθυμεί. Πολλά ζευγάρια διαλέγονται για να γίνουν δεξαμενές προβολών ο ένας για τον άλλο.
Το ζευγάρι στην αναλυτική ψυχοθεραπευτική διαδικασία καλείται να χορέψει ένα «χορό» που θα τους γυρίσει χρόνια πίσω, στην παιδική τους ηλικία. Τα συναισθήματα που θα φορτώσει ο ένας σύντροφος στον άλλο έχουν άμεση σχέση με τα πρόσωπα-κλειδιά της παιδικής τους ηλικίας. Και είναι πράγματι στο γάμο που οι άνθρωποι μπορούν να βιώσουν τις πιο έντονες εμπειρίες οικειότητας, διάψευσης και απογοήτευσης. Η αναλυτική ψυχοθεραπεία ζεύγους και οικογένειας στηρίζεται και εστιάζει 1) στις ασυνείδητες ενορμήσεις, 2) στο οικογενειακό δέντρο του καθ’ ενός χωριστά και 3) στους μηχανισμούς άμυνας που δημιουργούνται μεταξύ τους. Παρατηρείται ο τρόπος έκφρασης και ο ελεύθερος συνειρμός των μελών και το σύμπτωμα αξιολογείται σαν αποτέλεσμα μιας ενδοψυχικής σύγκρουσης. Σκοπός είναι ο ρόλος κάθε μέλους να γίνει ξεκάθαρος, ευέλικτος και να γίνει το ξεχώρισμα των γενεών.
Το ζευγάρι ανακαλύπτει ότι οι συγκρούσεις του υπάρχουν εξαιτίας της σύγχυσης των ρόλων που πολλές φορές δημιουργεί αδικίες και σταδιακά με τη βοήθεια του θεραπευτή επικεντρώνεται στην προσέγγιση των σχέσεων των πατρικών τους οικογενειών προσπαθώντας να μιλήσουν για τις εσωτερικευμένες σχέσεις του παρελθόντος που πολλές φορές μπορεί να είναι μόνο στη φαντασία τους. Ο θεραπευτής βοηθά να οργανωθούν οι εμπειρίες της οικογένειας για ν’ αποκτήσουν ένα νόημα. Γιατί ο μύθος όπως μας λέει ο Levi Strauss μιλά για τα γεγονότα που συνέβησαν στην αρχή των πραγμάτων πριν από πολύ χρόνο, αλλά η σπουδαιότητά του έγκειται στο ότι αποτελεί μια μόνιμη δομή που αναφέρεται τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν. Το παρελθόν εξηγεί το παρόν και δημιουργεί την ελπίδα για ένα πιο ασφαλές μέλλον στο πεδίο των σχέσεων.